Juryverslag

Vooraf
De jurering
De zeven categorieën
Plan van het jaar

Vooraf

Alle geselecteerde plannen zijn in 2002 aan de elf verschillende - aan Welstandszorg Noord-Brabant verbonden - welstandscommissies ter advisering voorgelegd. De selecties betreffen alle papieren plannen. Van daadwerkelijke realisatie was toen nog geen sprake. Het risico dat een ontwerp geselecteerd voor de Welstandsprijs al dan niet of in gewijzigde vorm wordt gerealiseerd is altijd aanwezig. Dit is inherent aan de opzet van de Welstandsprijs.
Het is van belang te vermelden dat bouwplannen en geen gerealiseerde gebouwen zijn vergeleken en beoordeeld. Het feit of een plan al dan niet gebouwd is, heeft geen rol gespeeld in de uiteindelijke jurering.
De complexiteit van de opgave, inventiviteit en originaliteit in ontwerp en concept werden door de jury belangrijker gevonden dan de daadwerkelijke planpresentatie. Hoewel gezegd moet worden dat enkele plannen juist door een minder sprekende presentatie niet de aandacht gekregen hebben die ze verdienden. Beproefde planconcepten - hoe mooi soms ook uitgewerkt - scoorden over het algemeen lager dan nieuwe.

Na het recordjaar 2002, met honderd acht geselecteerde plannen, viel dit jaar de oogst wat tegen. Van de ruim 20.000 bouwplannen die het afgelopen jaar werden voorgelegd aan de verschillende Brabantse welstandscommissies, restten maandag 29 september 'slechts' achtenzeventig presentaties ter jurering. In één dag moesten al deze plannen bekeken, becommentarieerd en gejureerd worden.
Tijdens de jurering werden de plannen - integraal zoals zij door de architecten en ontwerpers waren aangeleverd - per categorie beoordeeld. Na een gezamenlijke rondgang langs alle plannen, kreeg de jury de gelegenheid de plannen nogmaals individueel te bestuderen en de presentaties te voorzien van een schriftelijke voorkeur. Afhankelijk van de omvang van de categorie betrof dit één, drie tot vijf plannen. Vervolgens werden de verschillende scorelijstjes met elkaar vergeleken. Plannen die door geen enkel of maar één jurylid genoemd waren, werden verwijderd. De overgebleven ontwerpen werden naast elkaar geplaatst. Deze werden na - soms fundamentele - meningsverschillen open en inhoudelijk besproken. Toch kwam de jury vaak al na de eerste ronde tot consensus.

De jurering. Op de middelste foto Manou Huijbregts, de anderen worden hieronder vermeld.

De jurering

Voor de achtste jurering van de Welstandsprijs, werd dit jaar het verbouwde en onlangs opgeleverde gemeentehuis in Oirschot als locatie gekozen. De verbouwing betreft ondermeer een geheel nieuwe entreezone met enkele vergaderkamers. Het ontwerp van Rob Lanfermeijer van architectenbureau Lanfermeijer Seelen Wijer betekent een moderne - bijna hightech - uitbreiding van het statige maar introverte - in de beste Bossche-School-traditie is vormgegeven - gemeentehuis.

Tijdens de jurering en na de soms pittige discussies bestond uiteindelijk in elke categorie consensus over de winnaar. Slechts in de categorie verbouwingen en uitbreidingen wist de jury geen keuze te maken. Daarom werden twee plannen ex aequo als winnaar aangewezen.

Aansluitend aan de jurering van de zeven categorieën werden de acht winnende plannen naast elkaar geplaatst en begon de spannende zoektocht naar het plan van het jaar en de winnaar van de Welstandstrofee. In open discussies werd het planaanbod steeds met één plan teruggebracht tot twee plannen overbleven. In een open stemming werd de voorkeur van de juryleden gevraagd. Allen wezen hetzelfde plan aan als plan van het jaar.

De zeven categorieën

Projectmatige woningbouw
Eén van de meest complexe categorieën is ongetwijfeld de categorie projectmatige woningbouw. Naast een groot planaanbod - dit jaar werden zestien plannen geselecteerd - moest de jury vaak moeilijk met elkaar te vergelijken plannen beoordelen. Immers sociale woningbouw, maar ook - dure - koopappartementen en zelfs een verzorgingscentrum waren geselecteerd.
Al bij de eerste selectie door de jury bleek de ingewikkeldheid van de categorie. Nagenoeg alle plannen werden door één of meer van de juryleden in hun persoonlijke top vijf opgenomen, zonder dat er een duidelijke favoriet was. Na overleg en een extra rondgang langs de presentaties bleven vijf plannen over.
Het eerste plan waarbij de jury langer stil bleef staan, was het ontwerp van Inbo architecten Eindhoven voor de losse villa-appartementen in het groen aan de Mr. Michelsstraat in Schijndel. De wat bescheiden presentatie werd met name door de schaal van het tekenwerk als moeilijk 'leesbaar' ervaren. Sandra Jacobs stelde: "Het lijkt alsof er net iets te veel villa's zijn gepland, maar of deze hoge dichtheid past in de context is nauwelijks te achterhalen." Waardering bestond wel voor de individuele opzet van de villa's.
Ook beide woningbouwplannen in Boxtel oogstten zowel waardering als kritiek. Over het ontwerp voor het plan aan de Achterberghstraat van Diederen Dirrix van Wylick architecten - Eindhoven waarvan de interne ruimtelijke opzet werd geroemd, maar het uiterlijk minder tot de verbeelding sprak, vond Sandra Jacobs: "De ritmiek en het grafische totaalbeeld oogt strak op tekening, maar ik denk dat het in werkelijkheid als minder prettig wordt ervaren." Bij het plan aan de Baandervrouwenlaan van Architektenburo Snijders Van Stekelenburg en Van Gisbergen - Boxtel stelde Fanny Aronsen: "Geestig dat Magere Josje (de voormalige kerktoren, red.) in het plan is verwerkt." Henk Goudappel deelde deze mening, maar vond "Als je de toren wegdenkt is wat overblijft niet opvallend."
Fanny Aronsen wier achtergrond in Zweden ligt, waar de ontwikkeling van milieubewuste woningen verder gevorderd is dan hier, was erg geïnteresseerd in het plan voor acht milieuwoningen aan het Heiligenbos in Berghem-Zuid van AA Zaltbommel. Ondanks dat de milieumaatregelen niet duidelijk gepresenteerd waren, kreeg zij de indruk "dat er meer uitgehaald had kunnen worden." Met name over de overdekte straat waren bedenkingen. Manou Huijbregts stelde terecht de retorische vraag: "Hoe gemeenschappelijk is de straat? Alleen vanuit de keuken heb je er zicht op." Ook het wat smalle straatprofiel leek de jury een werking als ontmoetingsplaats, dan wel verblijfsruimte in de weg te staan. Het argument dat de gang uit milieuoverweging (warmtewinning) was gerealiseerd werd als uitgangspunt onderschreven, maar de beperkte 'leefbaarheid' van de straat had als cruciaal tegenargument belangrijker gevonden.
Als vijfde plan bleef het ontwerp van architectenbureau Gunneweg - 's-Hertogenbosch voor vier woningen aan het Geerke in Heeswijk-Dinther over. Fanny Aronsen prees het ontwerp: "Esthetisch. Uiterlijk in verhouding. Het is knap dat de betrekkelijk bescheiden woningen zo'n ruimtelijkheid hebben." Voor Sandra Jacobs waren de kleur- en materiaalkeuze als ook de ruimtelijkheid doorslaggevend voor haar keuze. Toch plaatste de jury ook enkele kanttekeningen. "Het is vreemd dat aan de voorzijde in de overbouw een berging is geplaatst." Ook vond zij het jammer dat gezien het forse oppervlak aan plat dak geen dakterrassen gecreëerd waren. "Dat je van de eerste verdieping nergens naar buiten kunt is een gemiste kans".
In eerste instantie lukte het de jury niet een winnaar aan te wijzen. Besloten werd de vijf plannen apart te zetten en ze aan het einde van de jurering nogmaals te bestuderen. Nadat zij alle categorieën gejureerd had, werd nogmaals gekeken naar de kanshebbende plannen in de projectmatige woningbouw. Kon aanvankelijk de keuze moeilijk gemaakt kon worden, nu werd in de tweede jureringronde het plan voor de vier woningen aan het Geerke in Heeswijk-Dinther in opdracht van Woningstichting de Kleine Meierij - Rosmalen ontworpen door Kees Gunneweg van het gelijknamige architectenbureau als winnaar aangewezen. "Dit plan is uit de door ons geselecteerde het meest evenwichtig", meende juryvoorzitter Goudappel.

Individuele (particuliere) woningbouw
De grootste categorie betrof dit jaar de individuele woningbouw. Maar liefst negentien plannen waren in deze categorie geselecteerd. Het is ook één van de leukste categorieën omdat de juryleden zich over het algemeen het meest kunnen vereenzelvigen met de opdrachtgevers en zich het best kunnen inleven in het ontwerp. Ondanks dit grote aanbod was de jury al na de eerste ronde eensluidend in haar oordeel. Het ontwerp voor het woonhuis voor de familie Vissers aan de Bredasebaan in Bladel ontworpen door Joost van der Sande van het gelijknamige Bladelse architectenbureau stond bij alle juryleden boven aan het lijstje. "Wat een schitterende woning. Hier zou ik zo willen wonen," omschreef Sandra Jacobs haar gevoel over de woning. Fanny Aronsen prees de soberheid en de geheel eigen uitstraling. Henk Goudappel stelde: "De woning is terughoudend en expressief in één. Compositorisch prachtig." Ook was de jury gecharmeerd van de heldere plattegronden en massaopzet. "Het plan oogt modern en strak zonder ergens streng of dwingend te zijn."
Ook opvallend vond de jury de woning voor de familie Helwegen In den Tuyn in Drimmelen. Alle leden meenden dat de maquette mooier was dan de gerealiseerde woning. Met name het achterwege laten van de expressieve dakrand, de toepassing van standaard dakraamelementen en de net iets afwijkende kapvorm in de gerealiseerde toestand waren hieraan debet.
De woning voor de heer en mevrouw Kratsborn-Heersema aan de Dennenlaan in Oss ontworpen door Hans Semijn van het Bossche architectenbureau de Twee Snoeken verdiende in ogen van de jury een vermelding. Hoewel de presentatie het plan wat tekort deed, was met name Manou Huijbregts enthousiast over het plan. "De ruimtelijke kwaliteit is prachtig. Trekken architecten nog wel eens een 'trukendoos' open waardoor een gebrek aan terughoudendheid ontstaat, dit plan straalt een heel mooie en plezierige soberheid uit." De woning wordt ongetwijfeld een prachtig voorbeeld van het architectuuradagium less is more.
In het afgelopen jaar is de volledig verbouwde paarse villa van de heer en mevrouw Schrofer-Vettenburg aan de Eyndhoutsgaarde in Nuenen ontworpen door architect Lex Kerssemakers - Lieshout op minder positieve wijze in het nieuws gekomen. Enkele mensen hadden zich gestoord aan de kleurstelling die in hun ogen te expressief en bedreigend was. De jury veegde de vloer aan met deze opvatting. Zowel Fanny Aronsen als Sandra Jacobs, beiden in het dagelijks leven continu met kleur bezig, roemde het plan. Sandra Jacobs gaf een college kleurenleer door te stellen: "De gekozen paarsblauwe kleur is een van de rustigste voor de ogen en harmonieert prachtig met groen." Fanny Aronsen: "De verbouwing is een echte verbetering. De kleurstelling is heel bijzonder en voegt zich schitterend in zijn omgeving. Het zou een voorbeeld voor de hele wijk moeten zijn." Henk Goudappel prees het plan door simpel te stellen dat: "De woning is van gedateerd nu universeel".

Categorie verbouwingen en uitbreidingen
Bij het samenstellen van deze categorie bleek al een duidelijke tweedeling. De ene helft betrof woninguitbreidingen en aanbouwen en de andere helft van de plannen had betrekking op carports en tuinhuizen, met als enige vreemde eend in de bijt de entreeluifel bij partycentrum de Ster in Nieuwkuijk. Deze tweedeling was mede oorzaak dat de jury in deze categorie niet tot een keuze kon komen. Het ontwerp voor een carport en berging aan de Moostdijk in Neerkant, in opdracht van de heer en mevrouw Schepman ontworpen door Van den Acker architecten - Deurne en de uitbreiding met een speel- en muziekkamer van de woning van de heer en mevrouw Kiemeney aan de Gelderstraat in Hilvarenbeek, ontworpen door Pierre van der Geld Architekten AVB BNA - Hilvarenbeek, werden uitgeroepen tot (gezamenlijke) categoriewinnaar.
Naast deze twee plannen gooide ook de woninguitbreiding voor de familie Mentink aan de Sleedoorn in Geldrop, ontworpen door Lefkaap - Geldrop hoge ogen. "Een heel interessant plan, maar meer een interieuropgave dan een plan dat op zogenoemde welstandsaspecten als de relatie met de omgeving beoordeeld kan worden," volgens Henk Goudappel. Waaraan Manou Huijbregts toevoegde: "De detaillering en de zorgvuldigheid die in het interieur worden toegepast, zie je jammer genoeg niet overal in het exterieur." Beiden waren het eens over de prachtige beleving van binnenuit.
Over de speel-/muziekkamer aan de Gelderstraat stelde Fanny Aronsen: "Een mooi exterieur. Goed geïntegreerd met het huis, maar toch anders en nieuw. In al zijn eenvoud is het plan ruimtelijk", als voorbeeld wees Manou Huijbregts op de relatie tussen grote pui en de 'luie' trap naar het souterrain. Hij vervolgde: "De beslotenheid van de achtertuin wordt ook groter, waardoor de tuin ruimtelijk interessanter wordt." Sandra Jacobs sprak van een "prachtig tuinhuis", Henk Goudappel zag referenties met een Japanse tempel en Manou Huijbregts vond het "een prachtig lawaaihok" . Kortom een plan dat ondanks zijn ogenschijnlijke eenvoud, heel rijk is.
Eugène van den Ackers ontwerp voor de carport en berging oogstte ook lof wegens zijn eenvoud. "Het plan lijkt heel simpel. Het grote gebaar is helder en ziet er goed uit. Knap!" stelde Sandra Jacobs. "Met zoveel geknoei met carports en dergelijke is de zorgvuldigheid hier een verademing. Alleen al door zijn voorbeeldfunctie is aandacht belangrijk," volgens Henk Goudappel. "In alle bescheidenheid een heel mooie carport," meende Manou Huijbregts. De jury is zeer benieuwd naar het gerealiseerde plan.
De integratie met de bestaande woning in Hilvarenbeek en de voorbeeldfunctie van de carport in Neerkant waren voor de jury aanleiding beide plannen ex aequo aan te merken als categoriewinnaar.

Bouwen voor dienstensector en industrie
In voorgaande jaren werden gebouwen voor de dienstensector - kantoren, scholen en dergelijke - en industriepanden gescheiden, dit jaar is ervoor gekozen beide groepen samen te voegen. In totaal werden in de categorie veertien plannen geselecteerd.
Bij de eerste rondgang langs de plannen werd met waardering gesproken over het bedrijfsgebouw voor Intervet aan de Exportstraat in Boxmeer ontworpen door Buro Staal/Christensen - Eindhoven. Met name de sculpturale massaopzet en materiaaltoepassing als ook de naamsaanduiding die geïntegreerd is in het plafond van de overkragende verdieping werden genoemd. Ook het kantoorpand in Park Diepenvoorde in Waalre voor Hurks bouw - Eindhoven ontworpen door EnEn architecten - Eindhoven werd besproken. Ondanks waardering voor de vormgeving op zich vroeg de jury zich af of het gebouw door zijn afmetingen niet te sterk zou detoneren in de omgeving.
Over het workshopgebouw aan de Batterijstraat in Lith voor Galerie Sous-Terre, ontworpen door architectenbureau de Twee Snoeken - 's-Hertogenbosch waren de meningen verdeeld. Fanny Aronsen vond het plan "landelijk en echt Nederlands." Anderen vonden het plan minder helder: "Het plan heeft zowel iets Bossche-School-achtigs als iets modernistisch."
Weinig commentaar op en veel lof voor het ontwerp had de jury wel van een tuinpaviljoen aan de Procureursweg in Dongen. Dit plan ontworpen door Grosfeld architecten - Breda voor Roosen tuinregie bv - Dongen sprak tot de verbeelding. Fanny Aronsen stelde: "Het paviljoen ligt op een centraal punt in de tuin en is prachtig in balans met het omringende water. De reflectie van het pand in het water maakt het 'af'. De grondvorm is enigszins ovaal, maar toch net niet. De open en dichtverhouding van de gevel en de harde scheiding ertussen maken het plan erg spannend." Het enige puntje van kritiek kwam van Henk Goudappel. "Het paviljoen is de focus van het tuinontwerp. Het is spijtig dat het tuinontwerp niet in de presentatie is opgenomen." Deze omissie is in het verslag recht gezet.

Bouwen in een historische context
Deze categorie heeft in de loop der jaren de nodige namen gehad, maar de omschrijving bouwen in een historische context dekt de lading het best. Immers dit jaar werden onder meer de herbestemming van een rijksmonument, een tweekapper in een historische straatwand en een oranjerie bij een authentieke Jaren 20 woning geselecteerd. In totaal bestond de categorie uit vijf - alle hoogwaardig vormgegeven - bouwplannen.
De orangerie bij het woonhuis van de heer en mevrouw Van Heesch aan de Molenstraat in Beers ontworpen door Wim Kol architekt bna - Nijmegen werd enthousiast ontvangen. Manou Huijbregts prees: "De orangerie is heel mooi ingepast, waardoor een binnenhof ontstaat dat heel prettig zal zijn. De bouwvolumes (van de woning en de orangerie, red.) verhouden zich goed tot elkaar en tonen door de gekozen architectuur verwantschap." Henk Goudappel vroeg zich af: "Als er sprake is van een echte orangerie bevreemdt het me dat dit niet tot uiting wordt gebracht in de voorgevel. Jammer."
Hans Koppers' ontwerp voor de herbestemming van een school tot woningen aan de Voorstraat in Almkerk werd door alle juryleden geroemd. Sandra Jacobs: "Het principe van hergebruik van een pand, onderschrijf ik van harte. Zeker als het zo goed gedaan wordt als hier." Het handhaven van de bestaande structuur waarbij de lokalen - en nu woningen - ontsloten worden door een brede gang werd gewaardeerd. Ook de geringe aantasting aan de buitenzijde werd onderschreven. "Het hergebruik met instandhouding van de bestaande kwaliteiten is met eerbied gebeurd." De jury was unaniem in de aanwijzing van dit plan tot categoriewinnaar.

(Ver)bouwen van boerderijen
Eenmalig, om ook het Jaar van de Boerderij mee te vieren, is de categorie (ver)bouwen van boerderijen in het leven geroepen. De zoektocht naar kwalitatief hoogwaardig vormgegeven boerderijverbouwingen, renovaties en restauraties bleek geen eenvoudige opgave. In Brabant worden nog steeds (monumentale) boerderijen op dubieuze wijze en zonder enig historisch besef gesloopt, verbouwd of 'vernielbouwd'. Er is gezocht naar die plannen die tegen de stroom in wel kwaliteiten bezitten. Helaas heeft dit geleid tot de schrale oogst van slechts zes bouwplannen.
Binnen deze selectie viel de jury drie plannen op. De woonboerderij met opstallen aan de Heistraat in Ulvenhout ontworpen door ir. Jaap de Groot, architect BNA - Ulvenhout die ook de opdrachtgever is, sprak de jury aan. Vooral de prachtig gedocumenteerde verbouwing van de Vlaamse schuur tot woning was aanleiding voor de jury geruime tijd stil te staan bij dit project. Henk Goudappel sprak van een 'Prachtige reconstructie'. Hij plaatste een kanttekening bij de toepassing van een met keramische pannen gedekt deel van het dak. "Ofschoon in de presentatie niet duidelijk wordt hoe het er oorspronkelijk heeft uitgezien, is de toepassing van dakpannen storend en lijkt ze willekeurig."
Ook de renovatie/herbestemming van de boerderij aan de Provincialeweg Noord in Almkerk, waarin het voormalige bedrijfsgedeelte een monumentale boerderij vier woningen geplaatst worden was spraakmakend. Het plan ontworpen voor Variant ontwikkeling bv - Werkendam door Architectenburo Bikker - Groot-Ammers kreeg lof voor de zorgvuldige oplossing aan de voorzijde en kritiek voor de wat minder aansprekende achterzijde. Fanny Aronsen stelde terecht maar vrij cru: "Aan de voorzijde is nauwelijks af te zien dat hier achter vier woningen geplaatst zijn, maar de regelmaat in de achtergevel is storend. Het lijkt bijna sociale woningbouw. Misschien is het programma van eisen hieraan debet. Bij drie in plaats van vier wooneenheden had makkelijker variatie aangebracht kunnen worden." Ook pleitte de jury voor een open verkaveling. "Tuinen die mogelijk met houten schuttingen worden afgeschermd passen niet bij zo'n monumentale boerderij. Een gemeenschappelijke tuin is hier noodzaak."
Pierre van der Gelds ontwerp voor het verbouwen van een boerderij en restauratie van de kapschuur van de heer en mevrouw Van Esch aan het Groot Loo in Hilvarenbeek werd geprezen om de evenwichtige vormgeving. Henk Goudappel: "Op elementaire, zorgvuldige wijze - en met de nodige eerbied - is omgegaan met de oorspronkelijke gebouwen." Niet wegens de innovatieve oplossingen, maar doordat de restauratie en renovatie op een verantwoorde en zorgvuldige maar vooral overtuigende wijze zijn vormgegeven, meende de jury unaniem dit plan tot categoriewinnaar te moeten aanwijzen.

Categorie ontwerpen van buurten en wijken
In deze categorie gold 'hoe kleiner de categorie hoe moeilijker de keuze'. Geruime tijd werd over de drie plannen gesproken. De kwaliteiten van de verschillende plannen werd onderkend. De begeleiding door de gemeente van de planontwikkeling vrije sectorwoningen in Revershof (Lieshout) en Strijp (Aarle-Rixtel) verdient in ogen van de jury navolging. "Het uiteindelijke resultaat van de wijk mag geroemd worden. Zeker als bedacht wordt dat een groot deel van het plan individuele opdrachtgevers en particuliere woningbouw betreft." Toch vond de jury dit onvoldoende reden het plan als categoriewinnaar aan te wijzen.
Het inrichtingsplan voor het Patronaat in Mierlo in opdracht van de gemeente Mierlo ontworpen door Pouderoyen Compagnons - Nijmegen sprak ondanks de prachtige presentatie minder aan. Het plaatsen van de kerk op een groen plateau werd - mogelijk ten onrechte - als weinig Brabants ervaren. "Een kerk hoort aan een plein met een kerkhof er naast en een kroeg er tegenover", luidde de mening van de jury.
De herinrichting Berg/Weverstraat in Nuenen voor Woningbouwvereniging Helpt Elkander - Nuenen ontworpen door Buro 5 - Maastricht betreft een forse stedelijke invulling midden in Nuenen. "Het plan steekt heel knap in elkaar," meende Henk Goudappel. Manou Huijbregts prees de gedifferentieerdheid in de bebouwing: "De architectonische uitwerking met voor ieder wat wils levert een knap plan. De differentiatie aan functies en woningtypes zal voor een sociale diversiteit zorgen." Naast deze sociale insteek is het plan op zich goed doordacht en prachtig uitgewerkt.

Plan van het jaar
Nadat de jury na twee vermoeiende sessies de acht categoriewinnaars had gekozen, werd de vraag gesteld welke van de acht winnende plannen het komende jaar de naam Plan van het Jaar mag gaan dragen.
De presentatiepanelen van de acht categoriewinnaars zijn naast elkaar geplaatst en de jury kreeg tijd deze nogmaals uitgebreid te bestuderen. In de stemprocedure was vooraf afgesproken dat elk jurylid een persoonlijk onderbouwde Top Drie van elk jurylid een ranglijst zou geven. De uitkomst sprak boekdelen. Van de in totaal twaalf uitgebrachte voorkeursstemmen kregen het tuinpaviljoen in Dongen van Pascal Grosfeld en de woning in Bladel ontworpen door Joost van der Sande zeven stemmen.
Omdat het plan van Joost van der Sande door drie van de vier juryleden als eerste keuze werd aangewezen en door één jurylid als tweede, stelde juryvoorzitter Henk Goudappel vast dat een tweede stemronde niet noodzakelijk was.
Het komende jaar mag het plan voor het woonhuis voor de familie Vissers aan de Bredasebaan in Bladel het predikaat titel Plan van het Jaar voeren.